Libro XXVIII

Dum apud Persas (ut supra narravimus), perfidia regis motus agitat insperatos, et in eois tractibus bella rediviva consurgunt, anno sexto decimo et eo diutius post Nepotiani exitium, saeviens per urbem aeternam, urebat cuncta Bellona, ex primordiis minimis ad clades excita luctuosas, quas obliterasset utinam iuge silentium! Ne forte paria quandoque temptentur, plus exemplis generalibus nocitura quam delictis.

Ac licet ab hoc textu cruento gestorum exquisite narrando iustus me retraheret metus, multa reputantem et varia, tamen praesentis temporis modestia fretus, carptim ut quaeque memoria digna sunt explanabo, nec pigebit quid ex his quae apud veteres accideruntacciderunt, Clark; acciderint, EG; accidere, Her.; acciderit, V. timuerim docere succincte.

Bello Medico primo, cum diripuissent Asiam Persae, obsidentes Miletum molibus magnis, minantesque defensoribus cruciabiles neces, iniecere clausis necessitatem, ut omnes magnitudine malorum afflicti, peremptis caritatibus propriis, proiectoque in ignem mobili censu, arsuros se certatim congererent, in communem pereuntis patriae rogum.

Hoc argumentum paulo postea digestum tumore tragico Phrynichus in theatrum induxerat Athenarum, paulisperque iucunde auditus, cum cothurnatius stilus procederet lacrimosus, indignatione damnatus est populi, arbitrati non consolandi gratia sed probrose monendi, quae pertulerat amabilis civitas, nullis auctorum adminiculis fulta, hos quoque dolores scaenicis adnumerasse fabulis insolenter. Erat enim Atheniensium colonia Miletus, deducta inter Ionas alios per Nileum filium Codri, qui fertur pro patria bello se Dorico devovisse.

Sed ad proposita veniamus.

Maximinus regens quondam Romae vicariam praefecturam, apud Sopianas Valeriae oppidum obscurissime natus est, patre tabulario praesidialis officii, orto a posteritate Carporum, quos antiquis excitos sedibus, Diocletianus transtulit in Pannoniam.

Is post mediocre studium liberalium doctrinarum defensionemque causarum ignobilem, et administratas Corsicam itidemque Sardiniam, rexit deinde Tusciam. Unde morato in itinere diutius successore, transgressussuccessore, transgressus, Pet.; s. progressus, G; successoribus gressus, V. ad curandam urbis annonam, etiam provinciae moderamina retinebat, egitque consideratione triplici inter exordia cautius.

Primo quod recalebant in auribus eius parentis effata, quid augurales alites vel cantus monerent oscinum adprime callentis, ad usque sublimia regimenta venturum,uenturum, Iuretus, Val.; scan surum, Novák; erigendum, Pet.; V omits without lac. sed periturum ferro poenali: dein quod nanctus hominem Sardum, quem ipse postea per dolosas fallacias interemit, ut circumtulit rumor, eliciendi animulas noxias, et praesagia sollicitare larvarum, perquam gnarum: dum superesset ille, timens ne proderetur, tractabilis erat et mollior; postremo quod tamquam subterraneus serpens, per humiliora reptando, nondum maiores funerum excitare poterat causas.

Principium autem unde latius se funditabat, emersit ex negotio tali. Chilo ex vicario, et coniux eius Maxima nomine, questi apud Olybrium, ea tempestate urbi praefectum, vitamque suam venenis petitam asseverantes, impetrarunt ut hi quos suspectati sunt, ilico rapti, compingerentur in vincula, organarius Sericus, et Asbolius palaestrita, et haruspex Campensis.

Verum negotio tepescente propter diuturnam morborum asperitatem, qua tenebatur Olybrius, morarum impatientes, hi qui rem detulerunt, libello petiverunt oblato, ut examinandum iurgium praefecto mandaretur annonae, idque studio celeritatis concessum est.

Accepta igitur nocendi materia, Maximinus effudit genuinam ferociam, pectori crudo affixam, ut saepe faciunt amphitheatrales ferae, diffractis tandem solutae posticis.

Cumque multiformiter quasi in proludiis negotium spectaretur, et quidam sulcatis lateribus, nominassent nobiles aliquos, tamquam usosuses artificibus laedendi per clientes aliosque humiles, notos reos et indices, supra plantam (ut dicitur) evagatus, tartareus cognitor, relatione maligna, docuit principem, non nisi suppliciis acrioribus, perniciosa facinora scrutari posse vel vindicari, quae Romae perpetravere complures.

His ille cognitis, efferatus, ut erat vitiorum inimicus acer magis quam severus, uno proloquio, in huius modi causas, quas arroganter proposito maiestatis imminutae miscebat, omnes quos iuris prisci iustitia, divorumque arbitria, quaestionibus exemere cruentis, si postulasset negotium, statuit tormentis affligi.

Utque congeminata potestas, erectaque sublatius, altiores consarcinaret aerumnas, Maximino Romae agere disposito pro praefectis, sociavit ad haec cognoscenda, quae in multorum pericula struebantur, Leonem notarium, postea officiorum magistrum, bustuarium quendam latronem Pannonium, efflantem ferino rictu crudelitatem, etiam ipsum nihilo minus humani sanguinis avidissimum.

Auxit obstinatum Maximini ingenium ad laedendum adventus collegae similis et litterarum cum ampla dignitate dulcedo. Ideoque pedes huchue et illuc exsultando contorquens, saltare, non incedere videbatur, dum studebat inter altaria celsius gradientes (ut quidam memorant) imitari Brachmanas.

Iamque lituis cladium concrepantibus internarum, rerum atrocitate torpentibus cunctis, praeter multa cruda et immitia quorum nec diversitas comprehendi, nec numerus potest, mors Marini causarum defensoris eminuit. Quem ut ausum Hispanillae cuiusdam, artibus pravis, affectasse coniugium, transeunter indiciorum fide discussa, supplicio letali damnavit.

Et quoniam existimo, forsitan aliquos haec lecturos, exquisite scrutando notare, strepentes id actum esse prius, non illud, aut ea quae viderint praetermissa: hactenus faciendum est satis, quod non omnia narratu sunt digna, quae per squalidas transiere personas, nec si fieri fuisset necesse, instructiones vel ex ipsis tabulariis suppeterent publicis, tot calentibus malis, et novo furore, sine retinaculis imisretinaculis imis, A; retinaculis, EG; retinaculo imis, Novák; retinaculim missum mamiscente, V. summa miscente, cum iustitium esse, quod timebatur, non iudicium, aperte constaret.

Tunc Cethegus senator, adulterii reus delatus, cervice perit abscisa, et Alypius nobilis adulescens, ob levem relegatus errorem, aliique humiles, publica morte oppetiverunt: in quorum miseriis, velut sui quisque discriminis cernens imaginem, tortorem et vincula somniabat, et deversoria tenebrarum.

Eodem tempore etiam Hymetii praeclarae indolis viri, negotium est actitatum, cuius hunc fuisse novimus textum. Cum Africam pro consule regeret, Carthaginiensibus victus inopia iam lassatis, ex horreis Romano populo destinatis, frumentum venumdedit,uenumdedit, Her. and Clark, c.c.; dedit, V. pauloque postea, cum provenisset segetum copia, integre sine ulla restituit mora.

Verum quoniam denis modiis singulis solidis indigentibus venundatis, emerat ipse tricenos, interpretii compendium ad principis aerarium misit. Ideoque Valentinianus, per nundinationem suspicatus parum quam oportuerat missum, eum bonorum parte multavit.

Ad cuius cladem exaggerandam, id quoque eisdem diebus acciderat, non minus exitiale. Amantius haruspex, ea tempestate prae ceteris notus, occultiore indicio proditus, quod ob prava quaedam implenda, ad sacrificandum ab eodem esset adscitus Hymetio, inductusque in iudicium, quamquam incurvus sub eculeo staret, pertinaci negabat instantia.

Quo infitiante, secretioribus chartis ab eius domo prolatis, commonitorium repertum est, manu scriptum Hymetii, petentis ut obsecrato ritu sacrorum sollemnium numine,ob secratonumine, Her.; obsecrata ritu sacrorum, G; obsecratoribus agrorum numina, V. erga se imperatores delenirentur.imperatores delenirentur, N2, Clark; imperatoris deleniret furorem, Her.; imperatoris delinirent, V. Cuius extima parte quaedam invectiva legebantur in principem ut avarum et truculentum

Haec Valentinianus relatione iudicum doctus, asperius interpretantium facta, vigore nimio in negotium iussit inquiri. Et quia Frontinus, consiliariusconsiliarius, Lind.; consularius, N2; consutarius, V. ante dicti minister fuisse conceptae precationis arguebatur, concisus virgis, atque confessus, ablegatus est in exsilium ad Britannos, Amantius vero, damnatus postea rerum capitalium interiit.

Post hanc gestorum seriem Hymetius ad oppidum ductus Ocriculum, audiendus ab Ampelio urbi praefecto, et Maximino vicario, confestimque perdendus (ut apparebat) data sibi copia audentiusaudentius, Novák; erectius, C. F. W. M.; tectius, V. imperatoris praesidium appellavit, nominisque eius perfugio tectus, servabatur incolumis.

Super hoc princeps consultus, senatuisenatui, EAG; senatu, V. negotium dedit. Qui cum rem librata iustitia comperisset, eumque ad Boas, Delmatiae locum, exterminasset, aegre imperatoris iracundiam tulit, perciti vehementer, quod hominem addictum (ut ipse proposuerat) morti, clementiori sententia didicerat plexum.

Ob haec et huius modi multa, quae cernebantur in paucis, omnibus timeri sunt coepta. Et ne tot malis dissimulatis, paulatimque serpentibus, acervi crescerent aerumnarum, nobilitatis decreto legati mittuntur: Praetextatus ex urbi praefecto, et ex vicario Venustus, et ex consulari Minervius, oraturi ne delictis supplicia sint grandiora, neve senator quisquam, inusitato et illicito more, tormentis exponeretur.

Qui cum intromissi in consistorium haec referrent, negantem Valentinianum se id statuisse, et calumnias perpeti clamitantem, moderate redarguit quaestor Eupraxius, hacque libertate emendatum est crudele praeceptum, supergressum omnia diritatis exempla.

Circa hos dies Lollianus, primae lanuginis adulescens, Lampadi filius ex praefecto, exploratius causam Maximino spectante, convictus codicem noxiarum artium nondum per aetatem firmato consilio, descripsisse, exsulque mittendus (ut sperabatur) patris impulsu, provocavit ad principem, et iussus ad eius comitatum adduci,adduci, Clark, c.c.; duce, V. de fumo (ut aiunt) in flammam, traditus Phalangio (Baeticae consulari) cecidit funesti carnificis manu.

Super his etiam Tarracius Bassus, postea urbi praefectus, et frater eius Camenius, et Marcianus quidam et Eusaphius, omnes clarissimi, arcessiti in crimen, quod eiusdem conscii veneficiis,ueneficiis, V, rest. by Her.; ueneficii, EAG. aurigam fovere dicebantur Auchenium, documentis etiam tum ambiguis, suffragante absoluti sunt Victorino, ut dispersus prodidit rumor, qui erat amicus Maximino iunctissimus.

Nec minus feminaefeminac quoque calamitatum participes fuere similium. Nam ex hoc quoque sexu, peremptae sunt originis altae complures, adulteriorum flagitiis obnoxiae, vel stuprorum. Inter quas notiores fuere ClaritasCharitasCharitas sugg. by Clark; Claritas, V. et Flaviana,Flauiana, G; Fuluiana, Her.; fluuiana, V. quarum altera cum duceretur ad mortem, indumento (quo vestita erat) abrepto, ne velamen quidem secreto membrorum sufficiens retinere permissa est. Ideoque carnifex, nefas admisisse convictus immane, vivus exustus est.

Paphius quin etiam et Cornelius, senatores, ambo venenorum artibus pravis seprauis se, Hadr. Val.; se, G; peruersis se, Pet.; preuenisse, V. polluisse confessi, eodem pronuntiante Maximino sunt interfecti. Pari sorte etiam procurator monetae extinctus est. Sericum enim, et Asbolium supra dictos, quoniam cum hortaretur passim nominare quos vellent, adiecta religione firmarat, nullum igni vel ferro se puniri iussurum, plumbi validis ictibus interemit. Et post hoc flammis Campensem haruspicem dedit, in negotio eius nullo sacramento constrictus.

Opportunum est (ut arbitror) explanare nuncnune causam, quae ad exitium praecipitem Aginatium impulit, iam inde a priscis maioribus nobilem, ut locuta est pertinacior fama; nec enim super hoc ulla documentorum rata est fides.

Anhelans flatu superbo, Maximinus etiam tum praefectus annonae, nanctusque audaciae incitamenta non levia, tendebat ad usque Probi contemptum, viri summatum omnium maximi, iureque praefecturae praetorianae regentis provincias.

Quod Aginatius indignissime ferens, dolensque in examinandis causis Maximinum ab Olybrio sibi praelatum, cum esset ipse vicarius Romae, familiari sermone docuit Probum occulte, facile vanum hominem recalcitrantem sublimibus meritis posse opprimi, si ille id fieri censuisset.

Has litteras (ut quidam asseverabant), Probus ad Maximinum eruditiorem iam in sceleribus, commendatumque principi pertimescens, nullo conscio praeter baiulum, misit. Hisque recitatis, ita homo ferus exarsit, ut machinas omnes in Aginatium deinde commoveret, velut serpens vulnere ignotiignoti, Her.; rotae, Kiessling; molis, Corn.; noti, V. cuiusdam attritus.

Accessit his alia potior insidiarum materia, quae eundem Aginatium obruit. Victorinum enim defunctum insimulabat, ut Maximini actus (dum supererat) venditantem, cuius ex testamento legata ipse sumpserat non aspernanda, parique petulantia Anepsiae quoque, eius uxori, lites minabatur et iurgia.

Quae haec metuens ut MaximiniMaximini, Pet., Novák; M. etiam, EAG; maxumin et, V. munireturmuniretur, V; emuniretur, Pet. auxilio, finxit maritum in voluntate, quam condiderat nuper, argenti tria milia pondo eidem reliquisse. Qui aviditate nimia flagrans (nec enim hoc quoque vitio caruit) petit hereditatis medietatem. Verum etiam hoc (ut parum sufficienti) nequaquam contentus, aliud commentus est (ut arbitrabatur) honestum et tutum, et ne amitteret amplam sibi oblatam lucrandi uberis patrimonii, Victorini privignam, Anepsiae filiam, petit filio coniugem, idque assentiente muliere prompte firmatum est.

Per haechaee et alia simili maerore deflenda, quae decolorabant speciem urbis aeternae, grassabatur per strages multiplices fortunarum, homo cum gemitu nominandus, ultra forenses terminos semet extentans. Namque et resticulam de fenestra praetorii quadam remota, dicitur semper habuisse suspensam, cuius summitas quaedam velut damnosaquaedam uelut damnosa, Pet.; quaedam uelut damn usam, V. colligeret,colligeret, Dederichs; colligaret, EAG; collegaret, V. nullis quidem indiciis fulta, sed nocitura insontibus multis: et Mucianum Barbarumque apparitores aliquotiens discretim trudi iubebat, ad fallendum aptissimos.

Hi tamquam heiulando casus quibus se simulabant oppressos, iudicis exaggerando crudelitatem, remedium nullum aliud reis ad obtinendam vitam superesse eadem replicando saepe asseverabant, ni criminibus magnis petissent nobiles viros, quibus ad sui societatem annexis facile eos absolvi posse firmabant.

Ob quae implacabilitate ultra apposita iam pergente, manus vinculis sunt artatae complurium, ortuque nobiles inculti videbantur et anxii. Nec eorum culpari quisquam debuit, cum salutantes humum paene curvatis contingentibus membris, persaepe clamantem audirent, spiritus ferini latronem, nullum se invito reperiri posse insontem.

Quae verba effectui propere iuncta, terruissent profecto Numae Pompilii similis, et Catonem. Prorsus enim sic agebatur, ut nec in alienis malis quorumdam exarescerent lacrimae: quod in variis et confragosis actibus vitae plerumque contingit.

A iure tamen iustitiaque crebro discedens, ferreus cognitor erat uno quasi praecipuo tolerabilis. Interdum enim exoratus parcebat aliquibus, quod prope vitium esse, in hoc loco legitur apud Tullium: Nam si implacabiles iracundiae sunt, summa est acerbitas: sin autem exorabiles, summa levitas; quae tamen (ut in malis) acerbitati anteponenda est.

Post haec praegresso Leone, acceptoque successore, ad principis comitatum Maximinus accitus, auctusque praefectura praetoriana, nihilo lenior fuit, etiam longius nocens, ut basilisci serpentes.

In id tempus aut non multo prius, scopae florere sunt visae, quibus nobilitatis curia mundabatur, idque portendebat, extollendos quosdam despicatissimae sortis ad gradus potestatum excelsos.

Et quamlibet tempestivum est ad ordinem redire coeptorum, tamen nihil impedituri temporum cursus, immorabimur paucis, quae per iniquitatem curantium vicariam praefecturam in urbe, contra quam oportuerat, gesta sunt, quia ad nutum Maximini et voluntatem eisdem ministris velut apparitoribus gerebantur.

Post hunc venit Ursicinus ad mitiora propensior, qui quoniam cautus esse voluit et civilis, rettulerat Esaiam cum aliis, ob commissum adulterium in Rufinam detentis, Marcellum maritum eius ex agente in rebus reum imminutae maiestatis deferre conari:conari, Momm.; conatos, Günther; conatis, V. ideoque ut cunctator contemptus, et ad haec fortiter exsequenda parum conveniens,conueniensque, V; aptus conueniensque, Novák. e vicaria potestatee uicaria potestate, G; efficere testate, V; quae efficeret exacte, Pet.; quae efficere (lac.) abrogata potestate, Her. discessit.

Huic successit Hemonensis Simplicius, Maximini consiliarius ex grammatico, per administrationemper administrationem, W. Meyer Spir.; post administratam without lac., V; prouinciam, added by Lind., praefecturam, by Novák, in lac. indicated by Momm. nec erectus nec tumidus sed obliquo aspectu terribilis, qui compositis ad modestiam verbis acerba meditabatur in multos. Et primo Rufinam, cum universis auctoribus adulterii commissi vel consciis, interfecit, super quibus Ursicinum rettulisse praediximus, alios deinde complures nullo noxiorum discrimine vel insontium.

Cruentocruento, Novák; in cruento, G; merciento, V. enim certamine cum Maximino velut antepilano suo contendens, superare eum in succidendis familiarum nobilium nervis studebat, Busirim veterem et Antaeum imitatus et Phalarim, ut taurus eiut taurus ei, Val.; ut aereus taurus ei, Her.; uitae rusei, V. solus deesse videretur Agrigentinus.

His in hunc modum ac talibus actis,actis, Clark; exactis, EAG; actitatis, vulgo; aetatis, V. Hesychia quaedam matrona, ob intentatum crimen in domo apparitoris, cui custodienda est tradita, multa pertimescens et saeva, fulcro plumeo vultu contracto incubuit, et animam occluso narium spiramento effudit.

Adiunctum est his aliud haut mitius malum. Eumenius enim et Abienus, ambo ex coetu amplissimo, infamati sub Maximino, in Fausianam feminam non obscuram, post Victorini obitum, quo iuvante vixere securius, Simplicii adventu perterrefacti, non secus volentisuolentis, AG; loquentis, Novák; uolentes, V. maligna cum minis,magna cum nimis, V; uolentis magna (maligna, Her.) in animis Corn.; uiolentis, sed magni acuminis, Pet. ad secreta receptacula se contulerunt.

Sed Fausiana damnata, inter reos recepti, vocatique edictis, semet abstrusius amendarunt: quorum Abienus apud Anepsiam diu delitescebat. Sed ut solent insperati casus aggravare miserabilis clades, ApaudulusSapaudulusSapaudulus, Clark and Her.; apaudulus, V. nomine, servus Anepsiae, verberatae coniugis dolore perculsus, negotium ad Simplicium detulit, nocte progressus, missique apparitores, indicatosindicates e latebris abstraxerunt.

Et Abienus quidem, exaggerate crimine stupri, quod intulisse dicebatur Anepsiae, morte multatus est. Mulier vero ut continendae vitae spem firmam dilato posset habere supplicio, appetitam se nefariis artibus, vim in domo Aginati perpessam, adseveravitasseveravit.

Haec (ut gesta sunt) maligniusmalignius, Pet. (malignus, Schneider); auctius, Hermann; mugitus (from maugitus), V. ad principem Simplicius rettulit, agensque ibi Maximinus infestus, ob causam quam supra docuimus, Aginatio, simultate una cum potestate in maius accensa, oravitorauit, added in G; V omits. impense ut rescriberetur eum occidi: et impetravit facile male sanus incitator et potens.

Metuensque gravioris invidiae pondus, ne pronuntiante Simplicio, et consiliario suo et amico, periret homo patriciae stirpis, retinuit apud se paulisper imperiale praeceptum, haerens et ambigens quemnam potissimum exsecutorem atrocis rei fidum inveniret etet, added in G; V omits. efficacem.

Tandemque, ut solent pares facile congregari cum paribus, Doryphorianus quidam repertus est Gallus, audax ad usque insaniam, cui hanc operam implere brevi pollicito, deferri providit vicariam, et commonitorium cum Augusti litteris tradidit, instruens hominem saevum quidem sedsed, V; et, Gardt. rudem, qua celeritate Aginatium sine ullo deleret obstaculo, dilatione qualibet inventa forsitan evasurum.

Festinavit (ut mandatum est) Doryphorianus magnis itineribus Romam, et inter administrandiadministrandi, Val.; scrutandi, Pet.; minandi, Brackman; interandi, V. initia, magna quaeritabat industria, qua vi senatorem perspicui generis interficeret, iuvantibus nullis. Cognitoque eum iam pridem repertum, in villa propria custodiri, ipse tamquam capitacapita, V, rest. by Her.; caput, G. sontium Aginatium,Aginatium, added by Her.; V omits. pariterquepariterque, Val.; perque, VA. Anepsiam horrore mediohorrore medio, Val.; horrorem, G; horrorem et, V. tenebrarum audire disposuit, quo tempore hebetari solent obstrictae terroribus mentes: ut inter innumera multa, Aiax quoque Homericus docet, optans perire potius luce, quam pati formidinis augmenta nocturnae.

Et quoniam iudex, quin immo praedo nefandus, ad id solum quod promisit intentus, cuncta extollebat in maius, iusso sub quaestionequaestione, added by Her. (cf. xv. 5, 13); sub aginatio, V. Aginatio statui, agmina fecit introire carnificum, catenisque sonantibus triste, mancipia squalore diuturno marcentia, in domini caput ad usque ultimum lacerabat exitium, quod in stupri quaestione fieri vetuere clementissimae leges.

Denique cum iam contigua morti tormenta ancillae voces expressissent obliquas, indicii fide parum plene discussa, Aginatius ad supplicium duci pronuntiaturpronuntiatur, EA; pronuntiatus, Lind.; pronuntiatum, VG. abrupte, nec auditus cum magnis clamoribus appellaret nomina principum, sublimis raptus occiditur, pari sententia Anepsia interfecta. Haec agitante (cum adesset) perque emissariosemissaries (cum procul ageret) Maximino, funera urbs deploravit aeterna.

Sed vigilaruntuigilarunt, Her. (cf. 6, 25); accelerarunt, G; ut celarunt, V. ultimae dirae caesorum. Namque ut postea tempestive dicetur, et idem Maximinus sub Gratiano intoleranter se efferens, damnatorio iugulatus est ferro, et Simplicius in Illyrico truncatus,truncatus, EA; trucidatus, W2G; trunnatus, V; truonatus, V2. et Doryphorianum pronuntiatum capitis reum, trusumque in carcerem Tullianum,in carcerem Tullianum, Haupt; in carcere Tulliano, G; trusum queret tulliano, V. matris consilio, princeps exinde rapuit, reversumque ad lares per cruciatus oppressit immensos. Verum undeuerum unde, Her., Novák (cf. xxx. 4, 22); munde, V. huc fleximus revertamur. Is urbanarum rerum status, ut ita dixerim, fuit.

At Valentinianus magna animo concipiens et utilia, Rhenum omnem a Raetiarum exordio, ad usque fretalem Oceanum, magnis molibus communiebat, castra extollens altius et castella, turresque assiduas per habiles locos et opportunos, qua Galliarum extenditur longitudo: non numquam etiam ultra flumen aedificiis positis, subradens barbaros fines.

Denique cum reputaret munimentum celsum et tutum, quod ipse a primis fundarat auspiciis, praeterlabente Nicro nomine fluvio, paulatim subverti posse undarum pulsu immani, meatum ipsum aliorsum vertere cogitavit, et quaesitis artificibus peritis aquariae rei, copiosaque militis manu arduum est opus aggressus.

Per multos enim dies compaginatae formulae eformulae e, Her.; fornae c, G (c.c.); formosae, coneteque, V. roboribus, coniectaeque in alveum, fixis refixisque aliquotiens prope ingentibus stilisstills, fluctibus erectis confundebantur, avulsaeque vi gurgitis interibant.

Vicit tamen imperatoris vehementior cura, et morigeri militis labor, mento tenus (dum operaretur) saepe demersi: tandem non sine quorundam discrimine, castra praesidiaria, inquietudiniinquietudini, Momm.; inquietudine, E2AG; inrui etudiner, V. ringentisringentis, V, est. by Gronov; urgentis, Hadr. Val.; ruentis, Novák. amnis exempta, nunc valida sunt.lac. indicated by Clark and Her., c.c.

His acHis ac, C. F. W. M.; ac, V. talibus laetus exsultansque exin, quaeexin, quae, Pet.; exultansque, EAG; lac. indicated by Her. (cursu pravo); exsul quae, V. pro anni et temporis statu utiliastatu utilia, Pet. (statu, G); tutela, EA; tudila, V. conducerentconducerent, Pet.; conducens, V. rei publicae studiumstudium, Gronov; studio, Pet.; trudiun, V. habuit, ut officio principis congruebat.congruebat, V; congrue agebat, Pet. Ratusque aptissimum ad id quod deliberabat implendum, trans Rhenum in monte Piri (qui barbaricus locus est) munimentum exstruere disposuit raptim. Utque celeritas effectum negotii faceret tutum, per Syagrium tunctune notarium, postea praefectum et consulem, Aratorem monuit ducem, ut dum undique altumaltum, Gronov ex cod. Fauchetii; actum V. esset silentium, id arripere conaretur.

Transiit cum notario dux (ut iussum est) statim, fodereque per militem quem duxit fundamenta exorsus, Hermogenen susceperat successorem, eodemque puncto quidam optimates Alamanni venere, obsidum patres,obsidum patres, Lind.; obsides imperatoris, G; uenire obsidiem, V. quos lege foederis mansuraeque diutius pacis haut aspernanda pignora tenebamus.

Qui flexis poplitibus supplicabant, ne Romani securitatis improvidi, quorum fortunam sempiterna fides caelo contiguam fecit, pravo deciperentur errore, pactisque calcatis, rem adorerentur indignam.

Verum haec et similia loquentes in cassum, cum nec audirentur, nec quietum aliquid vel mite referri sentirent, filiorum flentes exitium discesserunt, eisdemque aegre digressis,aegre digressis, Momm.; digressis, G; agri gressis, V. ex abdito collis propinqui sinu,propinqui sinu, Her. (cf. xxxi. 3, 8) cursu pravo, WAG; propinquis in, V. barbaricus prosiluit globus, optimatibus tum danda responsa (ut intellegi dabatur) opperiens: etet, added by Clark; adortusque, vulgo; odortus, V. adortus milites seminudos, humum etiam tum gestantes, expeditis agiliter gladiis, obtruncabant, inter quos etiam duces ambo sunt caesi.

Nec indicaturus gesta superfuit quisquam, praeter Syagrium, qui deletis omnibus ad comitatum reversus, irati sententia principis sacramento exutus, abiit ad lares, id commeruisse saevo iudicatus arbitrio, quod evaserit solus.

Haec inter per Gallias latrociniorum rabies saeva scatebat in perniciem multorum, observans celebres vias, fundensque indistanterindistanter, C. F. W. M.; indubitanter, W2AG; indutanter, V. quidquid inciderat fructuosum.fructuosum, Wagner; fructus, G;fructus subdenique, V. Denique praeter complures alios quos absumpserunt insidiae tales, Constantianus tribunus stabuli impetu est clandestino exceptus, moxque interfectus, Valentiniani affinis, Cerealis et Iustinae germanus.

At procul, tamquam horum similia cientibuscientibus, Hadr. Val.; agitantibus, G; actentibus, V. furiis, per omne latus Maratocupreni grassatores acerrimi vagabantur, vici huius nominis incolae, in Syria prope Apamiam positi, nimium quantum numero et exquisitis fallaciis abundantes, ideoque formidati, quod mercatorum militumque honoratorum specie sine strepitu ullo diffusi, opimas domos et villas et oppida pervadebant.

Nec quisquam adventum eorum cavere poterat inopinum, non destinata, sed varia petentium et longinqua, et quocumquequocumque, Novák; quoquo, G; quaque, V. ventus duxerat, inrumpentiumerumpentum:erumpenttum, Löfstedt; perrumpentum, Pet.; torum pentum, V. quam ob causam prae ceteris hostibus Saxones timentur ut repentini. Et quamlibet coniuraticoniurati, Lind.; coniuratis, G; coniuratus, V. multorum opes attriverint, oestroque concepti furoris exagitati, stragesstrages edidere, Val.; caedes dedere, G; exagitatis r (lac. 2 letters) ese dedere, V. edidere luctificas, sanguinis nihilo minus avidi quam praedarum, tamentamen, vulgo; lac. 3 letters, reme, V. ne per minutias gesta narrando, rectum aliquatenusrectum aliquatenus, Brakman, Novák; r (lac. 10 letters) enus, V. operis impediam cursum, id unum sufficiet, eorum exitiale poni commentum.

Quaesitus in unum impiorum hominum globus, imitatus rationalis officium, ipsumque iudicem, vespertinis tenebris lugubre clamante praecone, civitatem ingressi, ambitiosam domum cuiusdam primatis, ut proscripti iussique interfici, cum gladiis obsederunt, raptaque suppellectili pretiosa, quia subito perculsi familiares, hebetatis sensibus non defenderant dominum, caesis pluribus ante revolutam lucem gressu discessere veloci.

Verum cum exuviis referti multorum, rapiendi dulcedinemdulcedinem, Clark; dulcedine nihil praetermitterent intercepti, G; dulcedine praetermitteret at interceptam, V. praetermitterent, interceptam,interceptam, restored by Clark; intercepta, Her. imperiali motu, oppressi interiere omnes ad unum, eorumque suboles parva etiam tumturn, ne ad parentum exempla subcresceret, pari sorte deleta est, et lares versi, quos ambitiose luctuosis aliorum dispendiis construxerunt. Et haec quidem textu processere narrato.

Theodosius vero dux nominis incluti, animi vigore collecto, ab Augusta profectus, quam veteres appellavere Lundinium, cum milite industria comparato sollerti, versis turbatisque Britannorum fortunis opem maximam tulit, opportuna ubique ad insidiandum barbaris praeveniens loca, nihilque gregariis imperans, cuius non ipse primitias alacri capesseret mente.

Hocque genere cum strenui militis munia et praeclari ducis curas expleret, fusisfusiss variis gentibus et fugatis, quas insolentia nutriente securitate, aggredi Romanas res inflammabat, in integrum restituit civitates et castra, multiplicibus quidem damnis afflicta, sedadflicta sed, Val.; adflictis et, V. ad quietem temporis longi fundata.

Evenerat autem eodem haec agentecorrigente, sugg. by Clark, c.c.; agente, V. facinus dirum, erupturum in periculum grave, ni inter ipsa conatus principia fuisset exstinctum.

Valentinus quidam natusnatus, added by Momm.; quidam in, V. in Valeria Pannoniae, superbi spiritus homo, Maximini illius exitialis vicarii, postea praefecti coniugis frater, ob grave crimen actus in Britannias exsul, quietis impatiens utut, added by Kellerbauer; V omits. malefica bestia, ad res perniciosas consurgebat et novas, in Theodosium tumore quodam, quem solum resistere posse nefandis cogitationibus advertebat.

Multa tamen clam palamque circumspiciens, crescente flatu cupiditatis immensae, exsules sollicitabat et milites, pro temporis captu ausorum illecebrosasillecebrosas, Lind.; illecebras, E1G; inlecebricas, V. pollicendo mercedes.

Iamque propinquante temptatorum effectu, doctus haec unde convenerat, dux alacrior ad audendum, et corde celso ad vindictam compertorum erectus, Valentinum quidem cum paucis arta ei societatearta ei societate, E2A; arta societate, E1G; artaci societatem, V. iunctissimis, letali poena plectendos, Dulcitio dediderat duci: militari scientia vero, qua superabat praesentes, futura coniciens, de coniuratis quaestiones agitari prohibuit, ne formidine sparsa per multos, reviviscerent provinciarum turbines consopiti.consopiti, Val. c.c.; conpositi, V.

Hinc ad corrigenda plura conversus et necessaria, periculo penitus dempto, cum aperte constaret, nulla eius propitiampropitiam, A; coepta propitiam, G; proposita, Gardt.; propitia, V. deseruisse fortunam, instaurabat urbes et praesidiaria (ut diximus) castra, limitesque vigiliis tuebatur et praetenturis, recuperatamque provinciam, quae in dicionem concesserat hostium, ita reddiderat statui pristino, ut eodem referente et rectorem haberet legitimum, et Valentia deinde vocaretur arbitrio principis, velut ovantis gaudio nuntio inaestimabili cognito.ouantis . cognito. Inter haec tam, Her.; uelut praecipua, G omits; ouantis: Inter eius dispositiones est, Val.; uelut oua (lac. 2 letters)t (lac. 5 letters) tudio nuntio inest haetiam, V.

Inter haec tam praecipua, ArcanosArcanos, Her.; areanos, V. genus hominum a veteribus institutum, super quibus aliqua in actibus Constantis rettulimusrettulinmus, paulatim prolapsos in vitia a stationibus suis removit: aperte convictos, acceptarum promissarumque magnitudine praedarum allectos, quae apud nos agebantur, aliquotiens barbaris prodidisse. Id enim illis erat officium, utut, added in G; V omits. ultro citroque, per longa spatia discurrentes, vicinarum gentium strepitus nostris ducibus intimarent.

Ita spectatissime ante dictis rebus aliisque administratis similibus, ad comitatum accitus, tripudiantesque relinquens provincias, ut Furius Camillus vel Cursor Papirius, victoriis crebris et salutaribus erat insignis. Et favore omnium ad usque fretum deductus, leni vento transgressus, venit ad commilitium principis, cumque gaudio susceptus et laudibus, in locum Iovini ut lentiut lenti, Momm., before Iouini (put after Iouini by Her.); Valentis (before Iovini) H2AG; ut lentis iouini, V. successit, qui equorum copias tuebatur.

Diu multumque a negotiis discussusdiscussus, G; discretus, Novák; discursis, V. urbanis, adigente cumulo foris gestorum, ad ea strictim exsequenda regrediar, exorsus ab Olybrii praefectura, tranquilla nimis et leni, qui numquam ab humanitatis statu deiectus, sollicitus erat et anxius, nequid usquam factum eius asperum inveniretur aut dictum, calumniarum acerrimus insectator, fisci lucra unde poterat circumcidens, iustorum iniustorumqueiustorum iniustorumque, Val.; distinctor, G; iustorumque disiunctor, V. distinctor, et arbiter plenus, in subiectos admodum temperatus.

Sed obnubilabat haec omnia vitium, parum quidem nocens rei communi,communi, A; G omits; communis, V. sed in alto iudice maculosum, quod citeriorem vitam paene omnem vergentem in luxum, per argumenta scaenica amoresque peregerat, nec vetitos nec incestos.

Post hunc urbem rexit Ampelius, cupidus ipse quoque voluptatum, Antiochiae genitus, ex magistro officiorum, ad proconsulatum geminum, indeque multo postea ad praefecturae culmen evectus, lectus alia et adet ad, AG; ad, Gardt.; V omits ad. populi favorem adipiscendum aptissimus, non numquam tamen rigidus, atque utinam in proposito perseverans. Correxisset enim ex parte, licet exigua, irritamenta gulae et ganeas taetras, ni flexus in molliora, amisisset gloriam diu victuram.

Namque statuerat, ne taberna vinaria ante horam quartam aperiretur, neve aquam vulgarium calefaceret quisquam, vel usque ad praestitutum diei spatium lixae coctam proponerent carnem, vel honestus quidam mandens videretur in publico.

Quae probra aliaque his maiora, dissimulatione iugi neglecta, ita effrenatius exarserunt, ut nec Epimenides ille Cretensis, si fabularum ritu ab inferis excitatus redisset ad nostra, solus purgare sufficeret Romam: tanta plerosque labes insanabilium flagitiorum oppressit.

Et primo nobilitatis, ut aliquotiens pro locorum copia fecimus, dein plebis digeremus errata, incidentia veloci constringentes excessu.

Praenominum claritudine conspicui quidam (ut putant) in immensum semet extollunt, cum Reburri et ElabuniiFlavoniiFlauonii, Her.; flabunii, V2 (flabianii, V). et Pagonii Gereonesque appellentur, ac Dalii cum Tarraciis et PerrasiisFerasiis,Ferasiis, Her.; Perrasiis aliisque, G; perrasusque, V. aliisque ita decens sonantibus originum insignibus multis.

Non nullos fulgentes sericis indumentis, ut ducendosduceudos ad mortem, vel ut sine diritate ominis loquamur, praegresso exercitu, arma cogentes,progressae exercitu army cogites, V (praegresso, G; cogentes, W2G); ut progressos exercitu armato duces, Pet. manipulatim concitato fragore sequitur multitudomultitude servorum.

Tales ubi comitantibus singulos quinquaginta ministris, tholos introierint balnearum, Ubi ubiubi ubi, V; ubiubi, G; ubi, V3WA. sunt nostri? minaciter clamant: si apparuisse subito ignotam compererint meretricem, aut oppidanae quondam prostibulum plebis, vel meritorii corporis veterem lupam, certatim concurrunt, palpantesque advenam, deformitate magna blanditiarum ita extollunt, ut Samiramim Parthi vel Cleopatras Aegyptus aut Artemisiam Cares vel Zenobiam Palmyreni. Et haec admittunt hi quorum apud maiores censoria nota senator afflictus est, ausus dum adhuc non deceret, praesente communi filia coniugem osculari.

Ex his quidam cum salutari pectoribus oppositis coeperint,coeperint, Novák; coeperunt, V (first e from p). osculanda capita in modum taurorum minacium obliquantes, adulatoribus offerunt genua suaviandasavianda,genua suavianda, AG; genas sauiandas, Niemeyer; genia etuianda, V. vel manus, id illis sufficere ad beate vivendum existimantes, et abundare omni cultu humanitatis peregrinum putantes, cuius forte etiam gratia sunt obligati, interrogatum, quibus thermis utatur aut aquis, aut ad quam successerit domum.

Et cum ita graves sint et cultores virtutum, (ut putant) si venturosventures undelibet equos aut aurigas quendam didicerint nuntiasse, ita velocitersollerter imminent eidem etita sollerter imminent eidem et, Her., uelociter imminent, uident, Val.; italos terhiminent uident, V. percunctantur, ut Tyndaridas fratres eorum suspexere maiores, cum priscis illis victoriis indicatis gaudio cuncta complessent.

Horum domus otiosi quidam garruli frequentant, variis assentandi figmentis, ad singula ulteriorisulterioris, Haupt; altioris, G; uiterieris, V. fortunae verba plaudentes, parasitorum in comoediis facetiasfacetias, Val.; adsentationes facetas, Haupt; cemoediis (lac. 8 letters) etas, V. affectando. Ut enim illi sufflant milites gloriosos, obsidiones et pugnas contraet pugnas contra, Clark; urbium et pugnas et, G; et pugnas aduersum, Pet.; et pugnas uirum milia, V. milia hostium, eisdem ut heroicis aemulis assignantes, ita hi quoque columnarum constructiones, alta fronte suspensas mirando, atque parietes lapidum circumspectis coloribus nitidos, ultra mortalitatem nobiles viros extollunt.

Poscuntur etiam in conviviis aliquotiens trutinae, ut appositi pisces et volucres ponderentur, et glires, quorum magnitudomagnitude saepius replicata,replicata, Val.; delicata, G; saepius (lac. 2 letters) licata, V. non sine taedio praesentium, ut antehacantebac inusitata, laudatur assidue, maxime cum haec eadem numerantes, notarii triginta prope assistant, cum thecis et pugillaribus tabulis, ut deesse solus magister ludi litterarii videretur.

Quidam detestantes ut venena doctrinas, Iuvenalem et Marium Maximum curatiore studio legunt, nulla volumina praeter haec in profundo otio contrectantes, quam ob causam non iudicioli est nostri.

Cum multa et varia pro amplitudine gloriarum et generum lectitare deberent, audientes destinatum poenae Socratem, coniectumque in carcerem, rogasse quendam scite lyrici carmen Stesichori modulantem, ut doceretur id agere, dum liceret: interroganteque musico, quid ei poterit hoc prodesse, morituro postridie, respondisse, Ut aliquid sciens amplius e vita discedam.

Ita autem pauci sunt inter eos severi vindices delictorum ut, si aquam calidam tardius attulerit servus, trecentis affligi verberibus iubeatur: si hominem sponte occiderit propria, instantibus plurimis, ut damnetur ut reus,ut reus, Clark; iremus, V, deleted by Novák; iratus, Kiess. dominus hactenus exclamabit:exclamabit, Clark, c.c.; exclamet, Val., C. F. W. M., Kiessling; exclamat, V. Quid faciat male factis famosusmale factis famosus, Novák; ma (lac. 8 letters) mosus, V. et nequam? et siquid aliud eius modisiquis aliud eiusmodi, Val. (si quid, Clark); siquis (lac. 15 letters) di, V. deinceps ausus fuerit, corrigetur.corrigetur, Val.; curetur, Pet.; cortu (lac. 11 letters) tis, V.

Civilitatisciuilitatis, G; for V see note 5. autem hoc apud eos est nunc summum,summum, added by Eyssen.; uel maximum, Novák; G omits; (lac. 8 letters) m, V. quod expedit peregrino fratremfratrem, Val.; fratres iure, G; frure, V. interficere cuiuslibet, quam cum rogatus sitquamquam rogatus (lac. 5 letters), V; quam cum rogatur, Val.; quam cum rogatus sit, Eyssen. ad convivium excusare: defectum enim patrimonii se opimiopimi, Her. (cf. xxix. 1, 43); oppido, Lind.; G omits; oppidi, V. perpeti senator existimat, si is defuerit quem aliquotiens libratis sententiis, invitaverit semel.

Pars eorum si agros visuri processerunt longius, aut alienis laboribus venaturi, Alexandri Magni itinera se putant aequiperasse, vel Caesaris: aut si a lacu Averni lembis invecti sunt pictis Puteolos, velleriuelleris, O. Hirschfeld; Duilli, Kellerbauer; uelle, V. certamenscertamen, maxime cum id vaporato audeant tempore. Ubi si inter aurata flabella laciniis sericis insederint muscae, vel per foramen umbraculi pensilis radiolus irruperit solis, queruntur quod non sunt apud Cimmerios nati.

Dein cum a Silvani lavacro vel Mamaeae aquis ventitant sospitalibus, ut quisquam eorum egressus, tenuissimis se terserit linteis, solutissolutis, Lipsius; politas, Pet.; solitis, V. pressoriis, vestes luce nitentes ambigua diligenter explorat, quae una portantur sufficientes ad induendos homines undecim: tandemque electis aliquot involutus, receptis anulis quos (ne violentur humoribus) famulo tradidit,tradidit, Clark, c.c.; tradiderat, G; tradeat, V. digitis ut metatis abit.ut metatis abit (abiit, Clark), G; et metatis ne id ue id (ne id V3) V.

Enim vero siqui vetus in commilitiosi quiconmilitio, Her. (also Horum de numero); siquibus in mil (lac. 7 letters), V; enim. fallendo, G omits. principis recens digressus fuerit in otium ut aevi provecti, illefuerit prouecti, Her.; ille and coetu mirionum scripsi (mirio suggested by Warmington) (lac. 14 letters) rit m (lac. 7 letters) aeut prouectibus, V. tali praesente coetu mirionum cantilenaecantilenae, scripsi; silentiis, Eyssen.; lenii, V. praesul existimatur: ceteri taciturni audiunt dicta solustaciturni audiant dicta solus, Val.; tacitur (lac. 6 letters) dicta solias, V. pater familias textuitextui narrans, Her.; tectus, Val.; tectu (lac. 2 letters) rant, V. narrans aliena, et placentia referens, et eruditeerudite, Her.; et utile, A; et urile V,. pleraque fallendo.fallendo (lac. 5 letters) quaedam, V.

Quidam ex his (licet rari) aleatorum vocabulum declinantes, ideoque se cupientes appellari potiuspotius, addidi, c.c. tesserariostesserarios, G; tablistas, Her.; appellarit (lac. 9 letters) s, V. : inter quos tantum differt, quantum inter fures atqueatque, Novák, c.c.; esst et, Her.; et, V latrones. Hoc tamen fatendum est, quod cum omnes amicitiae Romae tepescant, aleariae solae, quasi gloriosis quaesitae sudoribus, sociales sunt et affectus nimiiadfectus nimii, Her.; adfectu nimio, G; adfecti nimis, V. firmitate plena conexae: unde quidam ex his gregibus inveniuntur ita concordes, ut Quintilios esse existimes fratres. Ideoque videre licet ignobilem artis tesserariae callentem arcana, ut Catonem Porcium ob repulsam praeturae, nec suspectam antea nec speratam, incedere gravitate composita maestiorem, quodFrag. M begins here; see Clark's ed. for numerous variants; also cf. Robinson (see Preface). ei in maiore convivio vel consessu proconsularis quidam est antelatus.

Subsident aliqui copiososcopiosos, Gruter ex cod. Fauchetii; curio sos, MV. homines senes aut iuvenes, orbos vel caelibes, aut etiam uxores habentes seuseu, Momm.; siue, T; sine liberis, W2HN2; se, MV. liberos (nec enim hoc titulo discrimen aliquod observatur), ad voluntates condendas allicientes eos praestigiispraestrigiispraestrigiis, Léfstedt; eos praestigiis, Val.; potest regns (-nis, M2), M; p. regiis, V. miris: qui cum, supremis iudiciis ordinatis, quaedamquaedam, Her.; quae bant, M; quaebant, V. reliquerint his quibus morem gerendo testati sunt, ilico pereunt, ut id impleri sorte fatorum operanteoperantenec facile possit. testari (operientem, YT1, del. Novák), Pet.; putes, Eyssen. omitting nec.; puteos, MV. nec putes, nec facile possit aegritudo testari nec funus comitatur his quisquam.

Alius cum dignitate (licet mediocri), cervice tumida gradiens, notos antea obliquato contuetur aspectu, ut post captas Syracusas existimes revertireuerti, Novák; reuerti M. (Marcellum), G; reuertimus marcellum, MV. Marcellum.

Multi apud eos negantes esse superas potestates in caelo, nec in publicumpublicum, C. F. W. M.; publico, MV. prodeunt nec prandent nec lavari arbitrantur se cautius posse, antequam ephemeride scrupulose sciscitata didicerint, ubi sit verbi gratia signum Mercurii, vel quotam Cancri sideris partem polum discurrens obtineat luna.

Alius si creditorem suum flagitare molestius adverterit debitum, ad aurigam confugit, audentem omnia praelicenter, eumque ut veneficum curat urgeri: unde non nisi reddita cautione, dispendioque afflictus gravi discedit. Et additur huic, debitorem voluntarium includit ut proprium, nec ante eius professionem absolvit.

Parte alia uxor, ut proverbium loquitur vetus, eamdem incudem diu noctuque tundendo, maritum testari compellit, hocque idem ut faciat uxor, urget maritus instanter: et periti iuris altrinsecus assciscuntur, unus in cubiculo alter eius aemulus in triclinio, repugnantia tractaturi: eisdemque subseruntur genitalium fatorumfatorum interpretes, Her.; extorum interpretes, G; extoruith (lac. 4 letters, M, of 7, V) terpraeter, MV. interpretes controversi, hinc praefecturas profusius largientes, et sepulturas divitum matronarum; inde ad exsequias virorum iamiam, added by Novák; iam iam, Val.; insignium, Clark; fama, MV. adventantes necessaria parari oportere iubentesiubentes, Gardt.; inuentes, MV. : et testaturtestatur ancilla, Her.; testatura (lac. 4 letters, M; 11, V) ancillas, MV. ancilla suapte natura pallidior, spiritupallidior, spiritu, Her.; pallidi (lac. at end of line, M) aspirati, MV. pridie consumpto defuncta um Roma atque,atque, Her. (lac. 9 letters, M; 15, V) um romaque, M V. ut Tullius ait: Nec in rebus humanis quicquam bonumbonum, G (M in margin); bos (lac. 2 letters at end of line, M; no lac. in V) nouunt, MV. norunt nisi quod fructuosum sit: amicos tamquam pecudes eos potissimum diligunt, ex quibus se sperant maximum fructum esse capturos.

Cumque mutuum illi quid petunt, soccatos utsoccatus ut, C. F. W. M.; soccos et, MV. Miconas videbis et Lachetas: cum adiguntur ut reddant, ita cothurnatoscoturnatos et turgidos, ut Heraclidas illos Cresphontem et Temenum putes. Hactenus de senatu.

Nunc ad otiosam plebem veniamus et desidem. In qua nitent, ut nominibus cultis, quidam calceorum expertes, ut MessoresMessores, Her.; cimessores, MV. Statarii Semicupae et Serapini, et CicimbricusCicymbricus cum Gluturino et Trulla, et Lucanicus cum PordacaPorclacaPorclaca, rest. by Nissen; Pordaca, mss. (porclaca, V, M, Robinson). et Salsula, similesque innumeri.

Hi omne quod vivunt, vino et tesseris impendunt et lustris, et voluptatibus et spectaculis: eisque templum et habitaculum et contio et cupitorum spes omnis Circus est maximus: et videre licet per fora et compita et plateas et conventicula, circulos multos collectos in se controversis iurgiis ferri, aliis aliud (ut fit) defendentibus.

Inter quos hi qui ad satietatem vixerunt, potiores auctoritate longaeva, per canoscans, Val.; ianos, V. et rugasrugas, Val.; Eponam, Gardt.; rogant, V. clamitant saepe, rem publicam stare non posse, si futura concertatione, quem quisque vindicat, carceribus non exsiluerit princeps, et inominalibusinominalibus, Harmon; funal ibus, Val.; prin (lac. 13 letters) nominabilis, MV (l from s, V). equis, parum cohaerenter circumflexerit metam.

Et ubi neglegentiae tanta est caries, exoptato die equestrium ludorum illucescente, nondum solis puro iubare, effusius omnes festinant praecipites, ut velocitate currus ipsos anteeant certaturos: super quorum eventu discissi votorum studiis anxii, plurimi agunt pervigiles noctes.

Unde si ad theatralem ventum fuerit vilitatem, artifices scaenarii per sibilos exploduntur, siqui sibi aere humiliorem non conciliaverit plebem. Qui si defuerit strepitus, ad imitationem Tauricae gentis, peregrinos vociferantur pelli debere, quorum subsidiis semper nisi sunt ac steterunt, et taetris vocibus et absurdis; quae longe abhorrent a studiis et voluntate veteris illius plebis, cuius multa facete dicta memoria loquitur et venuste.uenuste, P. Thomas; uenusta, G; uenustas id, MV.

Id enim nunc repertum est pro sonitu laudum impensiore, per applicatos homines ad plaudendum, ut in omni spectaculo exodiario venatori aurigae et histrionum generi omni, et iudicibusiudicibus di (in digitos, see note 1, p. 160), lacking in M, where 7 lines are lost. celsis, itidemque minoribus, nec non etiam matronis, clametur assidue: Per te illi discant;illi discant, Clark; ille discat, G; ille discant, V. quid autem debeat disci, nemo sufficit explanare.

In his plerique distentioribus saginis addicti, praeeunte nidoris indagine, acutisque vocibus feminarum, a galliciniis ipsis, in modum pavonum ieiunitateieiunitate, Haupt; hiennitare, V. clangentium, humum summis pedum unguibus contingentes, aulis assistunt, digitosdigitos praerodentes, AG; digitis (gitis, M) praerudentes (from -rund-, M?) MV. praerodentes, dum patinae defervescunt: alii nauseam horridae carnis, dum excoquitur, intentius despectantes, ut discissarum pecudum exta rimari cum anatomicis Democritum putes, docentem quibus modis posteritas mederi doloribus possit internis.

Sit satis interim haec digessisse super rebus urbanis. Nunc redeamus ad cetera, quae per provincias agitavere multiplices casus.

Erupit Augustis ter consulibus Saxonum multitudomultitude, et Oceani difficultatibus permeatis, Romanum limitem gradu petebat intento, saepe nostrorum funeribus pasta: cuius eruptionis primae procellam Nannenus sustinuit comes, regionibus eisdem appositus, duxdux, Val.; G omits; dum, MV. diuturno bellorum labore compertus.

Sed tunc ad mortem destinatae plebi congressus, cum milites quosdam ruisse, et se vulneratum imparem fore certaminibus adverteret crebris, docto imperatore quid agi deberet, id est adeptus, ut peditum magister Severus opitulatum rebus dubiis adveniret.M ends with dubiis ad-.

Qui ducens militem rei sufficientem, cum venisset ad loca, discriminatis ordinibus, superbos barbarossuperbos barbaros, Clark; feros barbaros, Pet.; per barbaros, V. ante colluctationem adeo terruit et turbavit, ut nec controversas opponerent manus, sed signorum aquilarumque fulgore praestricti, venialem poscerent pacem.

Diuque variatis consiliis, cum id rei publicae conducere videretur, pactis indutiis, et datis ex condicione proposita iuvenibus multis, habilibus ad militiam, discedere permissi sunt Saxones, sine impedimento, unde venerant, reversuri.

Quibus omni iam formidine vacuis, reditumque parantibus, occulte pedites missi, insidias in abdita quadam valle struxerunt, unde praetereuntes aggredi negotio poterant levi. Sed longe secus accidit quam sperabatur.

Sonitu enim adventantium perciti, exsiluere quidam intempestive, visique subito, dum se firmare festinant, ululantibus lugubre barbaris, vertuntur in pedes. Stetere tamen mox conglobati, extremaque sorte vires (licet non integras) suggerente, confligere cogebantur, multaque caede perculsi, concidissent nullo relicto, ni cataphractorum equitum cuneus, ad inferendum periculum transeuntibus barbaris, ex alio latere prope divortium itineris, pari modo locatus, clamore percitus tristi, agiliter subvenisset.

Exin concursum infestius, firmatisque pectoribus, hinc inde incumbentes Romani clausos hostes eductis gladiis obtruncabant: nec quisquam eorum genitales revisere potuit lares, ne uno quidem caedibus concorporalium superesse permisso. Ac licet iustus quidam arbiter rerum, factum incusabit perfidum et deforme, pensato tamen negotio, non feret indigne manum latronum exitialem tandem copia data consumptam.consumptam, C. F. W. M.; deletam, Novák; captam, EA; coptam, V.

Post haec ita prospere consummata, Valentinianus versando sententias multiformes, anxia sollicitudine stringebatur, reputans multa et circumspiciens, quibus commentis Alamannorum et Macriani regis frangeret fastus, sine fine vel modo rem Romanam irrequietis motibus confundentis.confundentis, Pet.; confundentes, V.

Immanis enim natio iam inde ab incunabulis primis varietate casuum imminuta, ita saepius adulescit, ut fuisse longis saeculis aestimetur intacta. Seditque consiliaconsilia, G; consilio, vulgo; consilium, sugg. by Clark (cf. xix. 7, 6); concilio alio, V. alia post alia imperatori probanti, Burgundios in eorum excitari perniciem, bellicosos et pubispubis, Val.; turbae, G; ubi, V. immensae viribus affluentes, ideoque metuendos finitimis universis.

Scribebatque frequenter ad eorum reges per taciturnos quosdam et fidos, ut eisdem tempore praestituto supervenirent, pollicitus ipse quoque, transito cum Romanis agminibus Rheno, occurrere pavidis, pondus armorum vitantibus insperatum.

Gratanter ratione gemina principis acceptae sunt litterae: prima quod iam inde aa, added by C. F. W. M.; V omits. temporibus priscis subolem se esse Romanam Burgundii sciunt, dein quod salinarum finiumque causa AlamannisA fragment of M begins here. saepe iurgabant. Etet, added in A; MV omit; Her. suspected a greater lacuna. catervas misere lectissimas, quae antequam milites congregarentur in unum, ad usque ripas Rheni progressae, imperatore ad struenda munimenta districto, terrori nostris fuere vel maximo.

Igitur paulisper morati, cum neque Valentinianus (ut spoponderat) die praedicto venisset, nec promissorum aliquid adverterent factum, ad comitatum misere legatos, poscentes adminicula sibi dari, redituris ad sua, ne nuda hostibus exponerent terga.

Quod ubi negari per ambages sentirent et moras, maesti exinde discesserunt et indignati. Hocque comperto, reges ut ludibriolubibrio habiti saevientes, captivis omnibus interfectis, genitales repetunt terras.

Apud hos generali nomine rex appellatur Hendinos, et ritu veteri potestate deposita removetur, si sub eo fortuna titubaverit belli, vel segetum copiam negaverit terra, ut solent Aegyptii casus eius modi suis assignare rectoribus. Nam sacerdos apud Burgundios omnium maximus vocatur Sinistus, et est perpetuus, obnoxius discriminibus nullis, ut reges.

Per hanc occasionem impendio tempestivam, Alamannos gentis ante dictae metu dispersos, aggressus per Raetias Theodosius (ea tempestate magister equitum) pluribus caesis, quoscumque cepit ad Italiam iussu principis misit, ubi fertilibus pagis acceptis, iam tributarii circumcolunt Padum.

Hinc (tamquam in orbem migrantes alium) ad Tripoleos Africanae provinciae veniamus aerumnas, quas (ut arbitror) Iustitia quoque ipsa deflevit, quae unde instar exarsere flammarum, textus aperiet absolutus.

Austoriani his contermini partibus barbari, in discursus semper expediti veloces, vivereque assueti rapinis et caedibus, paulisper pacati, adad, added by Her. (cf. xxiv. 3, 6); in, by AG; MV omit. genuinos turbines revoluti sunt, hanc causam praetendentes ut seriam.

Stachao quidam nomine popularis eorum, ut in otio nostra peragrando licentius agebat quaedam vetita legibus, inter quae illud potius eminebat, quod provinciam omni fallaciarum via prodere conabatur, ut indicia docuere verissima: quocirca supplicio flammarum absumptus est.

Huius necem ulcisci, ut propinqui damnatique iniuste causantes, ferarum similes rabie concitarum, exsiluere sedibus suis, Ioviano etiam tum imperante, veritique prope LeptimLepcim accedere, civitatem muris et populo validam, suburbano eius uberrimo insedere per triduum, mactatisque agrestibus, quos inopinus hebetaverat pavor, vel confugere coegerat ad speluncas, incensa suppellectili multa, quaequake vehi non poterat, refertireferti, Val.; recerti, M (from reuerti); reuerti, V. rapinis reverterunt ingentibus, trahentes captivum Silvam quoque casu cum caritatibuscum caritatibus, Val.; casuum seritatibus, MV. in agro inventum, ordinis sui primatem.

Hac subita clade LeptitaniLepcitani perterriti, ante incrementa malorum, quae intentabat barbaricus tumor, praesidium imploravere Romani, comitis per Africam recens provecti. Qui cum venisset, militaris copias ducens, ferreque opem rebus rogaretur afflictis, non nisi abundantiFragment of M ends with nisi abun. commeatu aggesto, et camelorum quattuor milibus apparatis, castra firmabat esse moturum.

Hocque responso, miserandis civibus stupefactis, atque negantibus, sufficere se posse post vastationes et incendia ita enormibus instrumentis remedia quaerere damnorum immanium, dissimulanter diebus ibi quadraginta consumptis, nullo temptato, inde discesserat comes.

Qua spe Tripolitani frustrati, formidantesque extrema, allapso legitimo die concilii, quod apud eos est annuum, Severum et Flaccianum creavere legatos, Victoriarum aurea simulacra Valentiniano ob imperii primitias oblaturos, utque lacrimosas provinciae ruinas docerent intrepide.

Quibus compertis, Romanus, misso equite velocissimo, magistrum officiorum petit Remigium, affinem suum vel rapinarum participem, ut provideret imperatoris arbitrio cognitionem huius negotii Vincentio vicarioVincentio uicario, Kellerbauer; V omits Vincentio. sibiquesibique, E, Lind.; sibi, G; ibique, V. deferri.

Venerunt in comitatum legati, aditoque principe, verbis quae perpessi sunt ostenderunt: obtulerunt decreta, textum continentia rei totius. Quibus lectis cum neque relationi officiorum magistri, faventis Romani flagitiis, nec contraria referentibus crederetur, promissa disceptatio plena dilata est eo more, quo solent inter potiorum occupationes ludi potestates excelsae.

Dum remedia quaedam a commilitio principis exspectantur, suspensis Tripolitanis, diuque anxiis, rursus globi supervenere barbarici, fiducia sublati praeteritorum, LeptitanoqueLepcitanoque agro et Oeensi interneciva populatione transcursis, expleti praedarum acervis ingentibus, abscesserunt, occisis decurionibus multis, inter quos Rusticianus sacerdotalis, et Nicasius enitebat aedilis.

Haec autem eruptio ideo arceri non potuit, quod ad legatorum preces negotiorum quoque militarium cura praesidi delata Ruricio, mox translata est ad Romanum.

Et iam recens inflictae cladis nuntius missus ad Gallias, excitavit acrius principem. Ideoque tribunus et notarius Palladius mittitur, ut et militi disperso per Africam praeberet stipendium debitum, et gesta per Tripolim fide congrua scrutaretur.

Inter tales tamen consulendi moras exspectandique responsa, Austoriani successu gemino insolentes, ut rapaces alites advolarunt, irritamento sanguinis atrocius efferatae; cunctisque (nisi quos fuga discriminibus eximeret) interemptis, praedas quas antehac reliquerant, avexeruntauexerunt, added in G, auerterunt, by Brakman; V omits. arboribus exsectis et vitibus.

Tunc Mychon quidam nobilis oppidanus et potens, captus in suburbano lapsusque, antequam vinciretur, quia pedibus aeger evadere penitus vetabatur, in puteum aquis vacuum sese coniecit, unde costa diffracta levatus a barbaris, ductusque prope portas, coniugis miseratione redemptus est, et ad pinnas muri fune sublatus post biduum interiit.

Unde elati in pertinaciam saevissimi grassatores, ipsa pulsavere moenia LeptitanaLepcitana, funestis plangoribus resonantia feminarum, quas numquam antea hostiliter clausas pavor exanimabat insolitus, obsessaque urbe per octo continuos dies, cum quidam oppugnatores sine ullo vulnerarentur effectu, redierunt ad propriapropria, EAG; proprias sedes, sugg. by Clark; proprias (lac. 4 letters at end of line), V. tristiores.

Ob quae super salute dubii cives, ultimaque temptantes, profectis ante legatis nondum reversis, Iovinum mittunt atque Pancratium, quae viderint, quaequequaeque, Her. and Clark; V omits que. ipsi perpessi sint, imperatorem fida relatione docturos. Qui Severum apud Carthaginem inventum et Flaccianum superiores illos legatos percontando quid egerint, cognoverunt eos audiri a vicario iussos et comite. E quibus Severus ilico perit vexatus acerbitate morborum: nihilo minus tamen properarunt ad comitatum magnis itineribus ante dicti.

Ingresso post haec Palladio Africam, Romanus, quas ob res venerat ante praestructurus,praestructurus, Gardt.; praestructis, Harmon; praestructus, V. ut securitatem suam in tuto locaret, numerorum principiis per quosdam secretorum mandaverat conscios, ut ei tamquam potenti et palatii summatibus proximo, stipendii, quod pertulerat, praestarent maximam partem: et ita est factum.

Confestimque ille ditatus perrexit ad Lepcim, utque ad veritatis perveniret indaginem, ErechthiumErecthium et Aristomenem facundos municipes et insignes, libere suas civiumque et finitimorum retexentes aerumnas, ad loca vastata secum eduxit.

Quibus aperte cuncta monstrantibus, luctuosis provinciae cineribus visis revertit, Romanumque ut desidem increpans, relaturum se cuncta verissime, quae viderat, minabatur ad principem. Atque ille ira percitus et dolore, se quoque mox referre firmavit, quod missus ut notarius incorruptus, donativum militis omne in quaestus averterit proprios.

Qua gratia flagitiorum arbitra conscientia, cum Romano deinde Palladius concordabat, reversusque ad comitatum, arte mendaciorum impia Valentinianum fefellerat, Tripolitanos frustra queri commemorans. Ideoque rursus ad Africam cum Iovino postremo omnium legatorum Remittitur—Pancratius enim decesserat apud Treveros–ut cum vicario ipse merita legationis quoque secundae spectaret: praeter haec linguas Erechthi et Aristomenis praecidi iusserat imperator, quos invidiosa quaedam locutos idem Palladius intimarat.

Secutus, ut statutum est, vicarium notarius venit ad Tripolim. Hocque comperto Romanus domesticum suum illuc volucriter misit, et Caecilium consiliarium in ea provincia genitum, per quos— incertum pretio an fallaciis—circumventi municipes omnes gravabant Iovinum, destinatius asserentes nihil eorum mandasse, quae docuerat principem: eo usque iniquitate grassante ut ipse quoque Iovinus ad salutis suae discrimen confiteretur se imperatori mentitum.

Quibus per Palladium regressum iamlac. after regressun, Clark, c.c.; iam added by Her.; no lac., V. cognitis, Valentinianus ad acerbitatem proclivior Iovinum quidem ut auctorem, Caelestinum vero Concordiumque et Lucium ut falsi conscios et participesparticiples puniri supplicio capitali praecepit, Ruricium autem praesidem ut mendacem morte multari, hoc quoque accedente quod in relatione eius verba quaedam (ut visum est) immodica legebantur.

Ac Ruricius quidem apud Sitifim caesus est,est, added by Clark; V omits. reliqui apud Uticam sententia vicarii Crescentis addicti. Flaccianus tamen ante legatorum interitum, cum a vicario audiretur et comite, constanter saluti suae propugnans, acclamationibus iratorum militum impetuque cum conviciis paene confossus est, obicientium, ideo Tripolitanos non potuisse defendi, quod ipsi ad expeditionalis usus praebere necessaria detrectarunt.

Et ob haec trusus in carcerem, dum consultus super eo, quid conveniret agi, decerneret imperator, sollicitatis (ut dabatur opinari) custodibus, in urbem Romam abierat profugus, ibique delitescens, fatali lege discessit.

Hoc memorando fine externis domesticisque cladibus vexata, conticuit Tripolis, non indefensa, quia vigilavit Iustitiae oculus sempiternus, ultimaeque legatorum et praesidis dirae. Diu enim postea huius modi casus emersit: solutus sacramento Palladius, destitutusque fastu quo tumebat, discessit ad otium.

Et cum Theodosius ductor exercituum ille magnificus, oppressurus Firmum perniciosa coeptantem, venisset in Africam, etet, added in G; V omits. proscriptiproscripti, Kellerbauer; praescripti, V. Romani rem mobilem (ut iussum est) scrutaretur, inter chartas eius inventa est etest et, G, Pet.; est, A; esse, V. Meteri cuiusdam epistula, id continens Domino patrono Romano Meterius, et in fine post multa nihil ad rem pertinentia: Salutat te Palladius proiecticius, qui non aliam ob causam dicit se esse proiectum, nisi quod in causa Tripolitanorum apud aures sacras mentitus est.

His litteris ad comitatum missis et lectis, Valentiniani iussu Meterius raptus, suam esse confitetur epistulam, ideoque Palladius exhiberi praeceptus, cogitans quas criminum coxerit moles, in statione primis tenebris observata custodum absentia, qui festo die Christiani ritus in ecclesia pernoctabant, innodato gutture laquei nexibus interiit.

Hoc fortunae secundioris iudicio plene comperto, deletoque tristium concitore turbarum, exsiluerunt ErechthiusErecthius et Aristomenes e latebris, qui cum sibi iussas abscidi linguas didicissent, ut prodigas,prodigas ei, V; procaces, Pet.; prodigas ad, WagnerErfurdt; prodigas ueri, Eyssen. ad longe remota declinarunt et abdita, doctoque super nefanda fraude Gratiano imperatore fidentius—Valentinianus enim obierat—ad Hesperium proconsulem et Flavianum vicarium audiendi sunt missi, quorum aequitas auctoritate mixtamixta, V; nixa, Lind. iustissima, torto Caecilio, aperta confessione cognovit, ipsum suasisse civibus suis, utsuis ut, added by Clark, c.c.; V omits without lac. gravarent mentiendo legatos. Haec acta secuta est relatio gestorum pandens plenissimam fidem; ad quam nihil responsum est.

Et nequid cothurni terribilis fabulae relinquerent intemptatum, hoc quoque post depositum accessit aulaeum. Romanus ad comitatum profectus secum Caecilium duxit, cognitores accusaturum, ut inclinatos in provinciae partem: isque Merobaudis favore susceptus, necessarios sibi plures petierat exhiberi.

Qui cum Mediolanum venissent, frustraque se tractos ob simultatesob simultates, Val.; adsimulatis, Novák; obsimulatis, V. documentis probabilibus ostendissent, absoluti redierunt ad lares. Valentiniano tamen superstite, post superiora quae narravimus, Remigius quoque digressus ad otium, laqueo vitam elisit, ut congruo docebimus loco.